آب ژاول یا همان هیپوکلریت سدیم (NaOCl) مایعی زرد رنگ می باشد که از پر کاربرد ترین ماده برای بوزدایی، گند زدایی و ضد عفونی می باشد. این ماده با نام های مختلفی از قبیل وایتکس، مایع سفید کننده و هیپورکلریت سدیم نیز شناخته می شود و همچنین از این ماده بسیار زیاد در تصفیه آب و فاضلاب استفاده می شود.
تاریخچه ی آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم
تاریخچه سفید کننده، بلیچ و یا آب ژاول مربوط به سالهای قبل از میلاد مسیح می باشد، اگرچه ماده سفید کننده به زندگی بشر در سالهای پس از میلاد مسیح وارد شده و حتی کلمه Bleach دوازده قرن پس از میلاد در تاریخ بشر ثبت شده است، اما خود سفید کننده در 3000 سال قبل از میلاد کشف شد. اولین روند سفیدکنندگی توسط مصری ها با کمک خورشید در 5000 سال قبل از میلاد می باشد. آنها ملافه های از جنس کتان را در آب شسته و در آفتاب قرار می دادند تا سفیدتر شوند.
داده ها نشان می دهد که دو هزار سال پس از مصری ها، مردم دانش کافی برای ساختن محلول سفید کننده از خاکستر چوب پیدا می کنند، که پس از مخلوط شدن با آب به آب قلیایی تبدیل می شود که می تواند رنگ ها را روشن و در برخی موارد آن را تمیز کند. همچنین نکته جالب آن است که آنها لباس ها را برای مدت طولانی در محل قلیایی آماده شده خیس می کنند تا کاملا سفید شوند. البته این فرآیند مدت زمان زیادی طول می کشد و سبب آسیب به بافت پارچه می شود و به دلیل قلیایی بودن زیاد آن لازم است هنگام کار با محلول نیاز به مراقبت بسیار زیادی بوده است.
در قرن ۱۱ و ۱۲ هلندی ها بودند که به عنوان استاد سفید کننده در لباسشویی های اروپا شناخته می شدند. آنها مانند ادویه به آب قلیایی شیر ترش اضافه می کردند که پس از سفید شدن لباس یا پارچه را نرم می کند و از تأثیر منفی آن بر روی بافت می کاهد. جالب است بدانید که آنها این عمل را مخفی نگه داشتند و پس از سالها این روند در هلند مخفی ماند. اگرچه این روند در سال ۱۳۲۲ در انگلستان ثبت شد، اما در اواسط قرن هجدهم هلندی ها پادشاه بی چون و چرای سفید کننده در جهان بودند. بیشتر پارچه های قهوه ای که تولید می شده است، جهت سفید شدن وارد هلند می شد، اما این روند بسیار طولانی بوده و هفت تا هشت ماه طول می کشید تا بافت ها به طور مطلوب سفید شوند، زیرا علاوه بر روند سفید کردن تقریباً به مدت دو ماه، فضای زیادی نیز جهت خشک کردن پارچه ها نیاز بود. (به طوری که شهر هارلم در قسمت غربی هلند به مرکز این کار تبدیل شده بود). به همین دلیل، از اواسط قرن هفدهم، دانشمندان به فکر این افتادند که شیر را با چیزی جایگزین کنند تا این روند تسریع شود.
در سال 1746، دانشمند انگلیسی John Row-bak به جای شیر ترش از اسید سولفوریک رقیق استفاده کرد. این جایگزینی به قدری موثر بود که زمان لازم برای فرآیند سفید شدن را از شش هفته تا دو ماه به فقط بیست و چهار ساعت و گاهی اوقات به دوازده ساعت کاهش داد و منجر به رشد اقتصادی باورنکردنی در تجارت شد.
در سال ۱۷۷۴، کارل ویلهم شیل (کاشف اکسیژن) شیمی دان سوئدی کشف کرد که گاز کلر، یک گاز فسفر (سبز زرد) متعلق به خانواده هالوژن و آزار دهنده قادر به از بین بردن رنگ های گیاهی است. این کشف، کلود لوئی برتوله را به کشف آب ژاولین در سال ۱۷۸۵ القا کرد.
فرآیند شناسایی سفید کننده یا آب ژاول، با قرار دادن مستقیم گاز کلر در ظرفی که در معرض بافت یا مستقیماً در محلول قرار دارد، هفت سال طول کشید و در نتیجه چندین شکست برای آزمایش ها ایجاد شد. در سال ۱۷۹۲، در شهر ژاول نزدیک پاریس، آب ژاول (که به دلیل تولید آن در این شهر نامگذاری شده است) با مخلوط کردن یک قسمت از محلول پتاس با هشت قسمت آب به دست آمد. بعداً برتول هیپوکلریت سدیم را کشف کرد و نزدیک به جنگ جهانی اول، تولید مواد سفید کننده از نظر تجاری امکان پذیر شد.
این ماده برای اولین بار توسط رضا عطارچی تهرانی در ایران با نام وایتکس تولید و به همین نام فروخته می شود. رضا عطارچی تهرانی شرکتی به نام شرکت شیمیایی شمین تاسیس کرد که در در علی آباد طپانچه در اسلام شهر قرار داشت و با چند کارگر ساده در استخرهای ابتدایی این کارخانه، این ماده را به بازار عرضه کرد.
مهندس آتارچی در خاطرات خود می گوید که آنها در ایالات متحده بودند و برای شستن لباسهایشان به رختشویخانه رفتند و زنی را دیدند که محلول را داخل یک ماشین می ریزد، او به دنبال محلول رفت و دید که این محلول هیپوکلریت سدیم است و از آنجا بود تولید این ماده در ایران به ذهنش خطور می کند. در مورد دلیل نامگذاری این ماده نیز می گوید اسامی زیادی برای نامگذاری وجود داشته است اما با ترکیت دو کلمه وایت و تکس (مخفف تکستایل) به این کلمه رسیدند. لازم به ذکر است که این شرکت فعال است و محصولات خود را به کلیه شوینده های دیگر نیز با همین مارک گسترش داده است.
ویژگی های شیمیایی آب ژاول
آب ژاول یا هیپورکلریت سدیم یا وایتکس که مایعی سفید کننده به شمار می رود، محلولی است که در بردارنده ی درصدی از سدیم هیپوکلریت (NaOCl) محلول در آب می باشد. البته این نسبت به مصارف مختلف بستگی دارد.
آب ژاول ماده ای سمی است. این ماده رنگی مایل به زرد دارد و طعم و بوی آن تند است. به دلیل تولید کلر آزاد در این ماده خاصیت ضد عفونی کننده وجود دارد. همچنین اگر با آب جوش ترکیب شود، گاز کلر از آن ساطع می شود که اگر به اشتباه نوشیده شده است، باید بلافاصله شیر خورد تا بتوان مسمومیت آن از بین برود.
فرایند تولید آب ژاول
یکی از روش های رایج تولید آب ژاول، رد کردن گاز کلر از محلول سدیم هیدروکسید می باشد. آزمایشات انجام شده بر روی آب ژاول شامل تعیین “کلر آزاد” و تعیین اندازه NaOH است. “کلر آزاد” در اینجا اصطلاح است زیرا در اینجا اکسیداسیون به دلیل یون های هیپوکلریت بوده و گاز کلر نمی تواند دلیل آن باشد. بنا بر تعریفی که برای “کلر آزاد” وجود دارد، کلر آزاد یک ترکیب سفید کننده برابر با مقدار کلری است که قدرت اکسیداسیون آن برابر با مقاومت هر مول از ترکیب مورد نظر است. آب ژاول محلولی ناپایدار بوده و به تدریج خاصیتی که دارد در اثر گرما و نور از بین می رود.
کاربردهای هیپوکلریت سدیم یا آب ژاول
در کل، سفید کننده خانگی، یک محلول در بر دارنده ۲-۸٪ هیپوکلریت سدیم است که به جهت کاهش سرعت تجزیه به آن هیدروکسید سدیم اضافه می شود.
این ماده خاصیت لکه بری دارد و می توان از آن برای از بین بردن لکه های قارچ، لکه های فلورز روی دندان ها و لکه های روی ظرف ها، به خصوص مواردی که توسط تانن موجود در چای به وجود می آید، استفاده کرد. این ماده همچنین در مواد شوینده لباسشویی و به عنوان پاک کننده سطح مورد استفاده قرار می گیرد.
اکسیداسیون و هیدرولیز (صابونی شدن) است که باعث ایجاد اثرات سفید کنندگی، تمیز کنندگی، معطر کنندگی و خوردگی این ماده می شود. آلاینده های آلی که در معرض هیپوکلریت قرار دارند در آب حل و غیر فرار می شوند، که سبب می شود بوها کاهش یافته و از بین بردن آن ها را نیز تسهیل می کند.
آب ژاول در محلول، طیف وسیعی از فعالیت ضد میکروبی را نشان می دهد و در مراکز بهداشتی استفاده می شود. حل شدن این ماده در آب با درصد های مختلف بستگی به نوع مصرف آن دارد.
محلول قوی کلر یک محلول ۰.۵٪ هیپوکلریت است که برای ضدعفونی مناطق آلوده به مایعات بدن استفاده می شود. همچنین محلول ضعیف کلر یک محلول ۰.۰۵٪ هیپوکلریت است که برای شستن دست استفاده می شود، اما معمولاً با گرانول های هیپوکلریت کلسیم ساخته می شود.
مایعاتی که شامل هیپوکلریت سدیم هستند به عنوان پاک کننده های خانگی و ضد عفونی کننده ها مورد استفاده قرار می گیرند. به عنوان مثال برای تمیز کردن توالت و حمام.
هیپوکلریت سدیم در غلظت های ۰.۵٪ تا ۵.۲۵٪ عوامل بیماری زا را به طور کامل از بین می برد. در غلظت های کم، این ماده به طور عمده بافت های نکروتیک را حل می کند. بافتهای حیاتی و گونه های باکتریایی را با غلظت بالاتر حل و از بین می برد.
هیپوکلریت سدیم با عنوان ماده سفید کننده در صنایع نساجی، خشکشویی و خمیر کاغذ و صنایع کاغذ استفاده می شود. همچنین از این ماده در اکسید کردن محصولات ارگانیک مورد استفاده قرار می گیرد.
از هیپوکلریت سدیم در صنعت پتروشیمی، برای تصفیه فرآورده های نفتی استفاده می شود. مقادیر زیادی نیز به عنوان ضد عفونی کننده در تجهیزات تصفیه آب و فاضلاب و تجهیزات بهداشتی استفاده می شود.
از آب ژاول در فرآوری مواد غذایی، برای ضد عفونی تجهیزات تهیه غذا، فرآوری میوه ها و سبزیجات، تولید قارچ گوشت گاو و مرغ، تولید شربت افرا و فرآوری ماهی مورد استفاده قرار می گیرد.
خطرات و عوارض آب ژاول یا هیپوکلریت سدیم
هرگز هیپوکلریت سدیم و آمونیاک را مخلوط نکنید، زیرا در این صورت گاز خطرناکی ایجاد شده که می تواند بسیار زیاد باعث مشکلات تنفسی و خفگی شود.
از مصرف و تماس با هیپوکلریت سدیم با چشم یا پوست خودداری کنید، زیرا بسته به غلظت ممکن است سبب تحریک خفیف تا سوختگی شود.
در صورت خورده شدن این ماده، بلافاصله به دنبال مراکز درمانی باشید. اگر فرد هوشیار است، به او شیر یا آب بدهید و او را وادار به استفراغ نکنید و سریعاً به دنبال مراقبت های پزشکی باشید.
در صورتی که آب ژاول با پوست یا چشم تماس گیرد، باید فورا با آب فراوان بشویید. همچنین اگر بخارهای هیپوکلریت سدیم استنشاق کردید، منطقه را ترک کرده و به دنبال هوای تازه باشید و از کپسول اکسیژن استفاده کنید.
در مورد آب ژاول این نکته جالب توجه است که این ماده با وجود داشتن اثرات زیست کشی قوی تاثیر کمی بر روی زیست محیطی دارد. زیرا یون های هیپوکلریت قبل از آن که جذب شوند از طریق موجودات زنده از بین می روند. با این وجود، یکی از نگرانی های اصلی در مورد استفاده از هیپوکلریت سدیم این است که تمایل به تشکیل ترکیبات آلی کلر پایدار ، از جمله مواد سرطان زای شناخته شده، دارد که از طریق ارگانیسم ها جذب شده و به زنجیره غذایی وارد می شوند. این ترکیبات می توانند در حین نگهداری و استفاده در منزل و همچنین در هنگام استفاده صنعتی تشکیل شوند. از این رو باید برای دفع این ماده در سرتاسر دنیا تمهیداتی اندیشیده شود تا بر سلامت انسان تأثیر نگذارد.
تفاوت آب ژاول و وایتکس در چیست ؟
آب ژاول در واقع همان وایتکس است و هیچ تفاوتی بین آن ها وجود ندارد. هیپوکلریت سدیم به رنگ زرد به دلیل خاصیت ضدعفونی کنندگی و رنگ آمیزی با نامهای مختلفی از جمله آب ژاول، وایتکس، اکسید کلرید سدیم و آنتی فرمین شناخته می شود. البته باید توجه داشت که آب اسکیژنه با وایتکس متفاوت است و نباید یکسان تلقی شود.
تولید آب ژاول در ایران
بیشتر افراد در ایران آب ژاول را با نام تجاری وایتکس می شناسند، اما شرکت های تولید کننده آب ژاول و یا هیپوکلریت سدیم از اصطلاح سفید کننده استفاده می کنند. پتروشیمی شیراز، پتروشیمی بندر امام و پتروشیمی اروند از شرکت های بزرگ در زمینه تولید آب ژاول در ایران هستند.
خواص آب ژاول
- آب ژاول از خواص ضد باکتری و قارچ کش در برابر میکروارگانیسم ها بر خوردار است. برای مثال می توان گفت که 20 میلی لیتر از محلول با غلظت 1.3٪ از این ترکیب، 20 میکروگرم آفلاتوکسین خالص را غیرفعال می کند. با این وجود، پس از فرآیند غیرفعال سازی، باید از استون استفاده شود، زیرا فرآیند غیرفعال سازی آفلاتوکسین از این ماده، یک محصول جانبی سرطان زا، 2،3-دی کلرو استات آفلاتوکسین B1 ایجاد می کند. همچنین این ترکیب با غلظت 3 تا 5 درصد می تواند مایكوتوكسین های تریکوتوكسین را غیرفعال كند.
- فرمول شیمیایی وایتکس: وایتکس یا سفید کننده شامل 5٪ هیپوکلریت سدیم با فرمول شیمیایی NaClO است. زیرا غلظت های بالاتر از این ترکیب می تواند باعث ایجاد بخارات بسیار سمی شود.
- به طور کلی، مواد شیمیایی حاوی کلر خاصیت ضد عفونی کنندگی دارند و می توانند در مقابل باکتری ها، ویروس ها و چیز های دیگر موثر باشند.
- محلول این ترکیب زرد کم رنگ است و بوی مشخصی دارد.
از دیجی عمده یکی از بزرگترین سایت های عمده فروشی با تخفیفات ویژه در کشور بازدید فرمایید
جهت اطلاعات بیشتر و مشاوره با شماره مشاوره یا با شماره شرکت تماس بگیرید
مایع ظرفشویی و تاریخچه آن